‘Mijn lijf stopte met functioneren’

“Ik ging een meeting in en was ineens zó moe. Ik kreeg knallende koppijn, kon niet meer nadenken, mijn geheugen haperde en ik kwam niet meer uit mijn woorden. Het licht ging uit.”

Kirsten Nelis (35) was begin 2011 “he-le-maal op.” Bizar, vond ze. Want ze had net zes weken vrij gehad en was vol energie teruggekeerd naar kantoor. Eenmaal binnen de bedrijfsmuren werd alle aangevulde energie in één keer uit haar getrokken. “Ik was compleet leeg.” Toch viel het kwartje nog niet. “Ik reed naar huis, ben gaan slapen in de veronderstelling dat dat wel genoeg zou zijn. Tegen beter weten in heb ik daarna nog twee weken geprobeerd om halve dagen te werken. Maar ook als ik thuis was, checkte ik mijn mail en was ik met mijn werk bezig. Ik kon het werk gewoon niet loslaten.”

Op weg naar een burn-out

‘54% van de werknemers heeft het gevoel continu achter de feiten aan te lopen’

Stress op de werkvloer is beroepsziekte nummer een in Nederland. Uit onderzoek van Schouten & Nelissen kwam eind vorig jaar naar voren dat 40% van de werknemers werkstress ervaart. Volgens het CBS kampen koks, artsen, juristen en leerkrachten er het meest mee. 54% van de medewerkers heeft het gevoel continu achter de feiten aan te lopen, hoe hard ze ook werken. Werkstress leidt in steeds meer gevallen tot een burn-out. En 65% van de werknemers ziet die burn-out als een vorm van een bedrijfsongeval.

Wat is werkstress?

Werkstress is stress door of in de werksituatie. De stress hoeft niet veroorzaakt te worden door die werksituatie alleen. Ook de combinatie hoge werkbelasting-hoge privébelasting kan stressklachten veroorzaken en leiden tot verminderd functioneren op het werk of een burn-out.
In Nederland hebben bijna 2,7 miljoen werknemers te maken met een hoge werkdruk. Een derde van de medewerkers kan het werk ‘s avonds moeilijk loslaten. Mobiele telefoons en mensen staan always on. Daardoor wordt ontspannen steeds lastiger. PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher pleitte al eens voor het recht op onbereikbaarheid na werktijd, zoals in Frankrijk. Bedrijven met meer dan vijftig werknemers mogen daar buiten kantooruren hun werkmail negeren.

Stress levensgevaarlijk

Een stressvolle baan vergroot het risico op een beroerte, zo blijkt uit onderzoek van de Chinese Southern Medical University. Dit geldt vooral voor mensen die veeleisend werk doen, maar weinig controle hebben over hun werkzaamheden. Deelnemers met een stressvolle baan bleken 22% meer risico te lopen op een beroerte dan degenen in de lage stress-groep. Voor vrouwen was het verhoogde risico nog groter, namelijk 33%.

Gevloerd door het b-woord

Altijd aanstaan vergroot het risico om opgebrand te raken. Slechts 14% van de werknemers voelt zich vitaal (levenslustig en energiek). Liefst 30% van de medewerkers loopt het risico om een burn-out te krijgen. 1 op de 7 Nederlanders heeft daadwerkelijk burn-out klachten (14%). Ook Kirsten werd gevloerd door het b-woord. “Mijn lichaam hield gewoon op met functioneren. Het heeft minstens vier jaar geduurd tot mijn energielevel weer op hetzelfde peil was als voor mijn burn-out.”

Maar lag het opbranden aan haar veeleisende werkgever? Of had Kirsten haar eigen monster gecreëerd? “Deels wel. Als ik de film terugkijk, heb ik jarenlang werk gedaan dat niet daadwerkelijk bij mij paste. Ik was er wel heel goed in, maar dat komt omdat ik mijzelf makkelijk dingen aanleer maar niet omdat ik het werk zo leuk vond. Dit geldt voor veel mensen. Ze leren uitblinken in dingen, maar ze vragen zich nooit af of ze die dingen wel écht graag doen.”

‘Het duurde minstens vier jaar tot mijn energielevel weer op peil was’

Het was een optelsom waarbij ik jarenlang over mijn grenzen gegaan ben, analyseert Kirsten. Een lange periode dingen doen die geen energie opleveren plus onderbezetting plus veel verantwoordelijkheden plus structureel te veel uren draaien plus steeds minder activiteiten ondernemen die energie geven, leidden tot een burn-out.

Oorzaken werkstress

- Weinig autonomie op het werk

- Emotioneel zwaar werk

- Intern ongewenst gedrag zoals pesten

- Hoge taakeisen

Thuis op de bank viel het kwartje, uiteindelijk. Kirstens kribbigheid, slapeloosheid, hoofd- en rugpijn hadden een bron. “Vaak leg je de link niet tussen fysieke klachten en stress”, vertelt ze. “Je denkt dat je je rug hebt verrekt met sporten, maar de daadwerkelijke oorzaak is stress. Als je stress ervaart, gaat alle energie naar je spieren. Dat is een fysieke reactie. Stress zet je in een overlevingsmodus en je kunt niet meer helder denken. Je wordt ‘ontoerekeningsvatbaar’. Je ziet niet wat er eigenlijk aan de hand is en denkt bijvoorbeeld: ik ga op vakantie, het komt wel goed. Terwijl je eigenlijk moet zeggen: tot hier en niet verder. Het is genoeg.”

‘Stress zet je in een overlevingsmodus en je kunt niet meer helder denken’

41% van de werkenden slaat regelmatig een werkdag over. Het aantal werkstress-gerelateerde verzuimdagen ligt inmiddels boven de 7,5 miljoen. Dat kost werkgevers jaarlijks circa 2 miljard euro, exclusief kosten voor begeleiding, vervanging en productieverlies. Inclusief ziektebehandelingen en -uitkeringen kost werkstress Nederland op jaarbasis ruim twee keer zoveel.

Vrouwen hebben meer last van werkstress

Volgens Brits onderzoek hebben vrouwen tussen de 25 en 54 jaar meer last van stress dan mannen. De piek zit in de leeftijdscategorie 35-44, wanneer veel vrouwen worstelen met het zorgen voor hun kinderen en hun bejaarde ouders. Ook in Nederland ervaren vrouwen meer stress door hun werk dan mannen. De reden: hun vrije tijd is meer versnipperd. En ze hebben dan vaak de kinderen bij zich waardoor ze niet tot rust komen. Die stress zorgt er mede voor dat vrouwen vaker verzuimen door een burn-out dan mannen.
40% van de bedrijven zegt maatregelen te nemen om de mentale weerbaarheid van werknemers te vergroten. Maar in 2015 bleek uit onderzoek van Zilveren Kruis en Motivaction al dat de helft van de werknemers juist vindt dat hun organisatie te weinig doet om stress op de werkvloer te voorkomen.

Wie is er gevoelig voor stress?

Stressklachten ontstaan door spanningen en te weinig hersteltijd. In feite kan iedereen een burn-out krijgen, maar er zijn wel mensen die een hoger risico lopen:

- harde werkers

- mensen met een sterk verantwoordelijkheidsgevoel

- mensen die bevlogen zijn

- perfectionisten

- mensen die hoge eisen aan zichzelf stellen

- mensen die altijd klaarstaan voor anderen

- mensen die moeite hebben met hulp vragen

- mensen die zichzelf niet op de eerste plaats zetten

- mensen die lastig ‘nee’ zeggen

Ook in het bedrijf waar Kirsten werkte, gebeurde aanvankelijk weinig, dat kwam later pas. Toch wil ze niet met de beschuldigende vinger wijzen. “Bedrijven zijn niet onwelwillend, maar onwetend. Bewustwording is een langzaam proces. Ze moeten eerst leren om oorzaken en signalen van werkstress te herkennen en deze bespreekbaar te maken op de werkvloer. Dat begint met informatieoverdracht, het trainen van de leidinggevenden en bewustwording van de medewerkers hoe ze moeten omgaan met hun eigen stress op de werkvloer.”
Eerste hulp bij stressvrij werken
Presteren onder druk kan een kick geven. Maar de boog kan niet altijd gespannen staan.
Volgens hoogleraar arbeids- en organisatiepsychologie Arnold Bakker is er nog een wereld te winnen voor werkgevers. Uit onderzoek van Zilveren Kruis en Kantar Public, gepubliceerd op 23 mei, blijkt dat werkgevers niet of nauwelijks iets doen een nieuwe burn-out van medewerkers te voorkomen. Bakker vindt dat “bedrijven zich veel meer moeten richten op het versterken van de kracht van mensen.”

“Bij veel organisaties is het nu nog ‘als het kalf verdronken is…’, zegt Kirsten, die tegenwoordig stress awareness trainingen geeft bij bedrijven. “Ook bij mijn oude werkgever duurde het lang voordat er iets op gang kwam. Gelukkig is het besef dat human capital het allerbelangrijkste is voor de toekomst van het bedrijf er nu veel meer. Medewerkers krijgen trainingen en kunnen aangeven hoe ze zich voelen en hoeveel druk ze ervaren.”

‘Bedrijven zijn niet onwelwillend op burn-out-gebied, maar eerder onwetend’

“Het is zo belangrijk dat alles bespreekbaar is”, vervolgt ze. “En dat werknemers zichzelf leren kennen. Dat ze zich leren verhouden tot het arbeidsproces. In het bedrijf waar ik werkte, is een heel aantal grote talenten uitgevallen of ze hebben voortijdig zelf hun biezen gepakt. Die collega’s waren tussen de 22 en 24 toen ze afstudeerden en dit was hun eerste baan. Ze hadden nog geen referentiekader. Ze zeiden overal ja tegen, ze gingen mee in een cultuur waar hard en veel werken normaal was. Niemand leerde dat nee zeggen óók een echte optie is.”

Werkgevers: mentale gezondheid werknemers belangrijk

Nederlandse werkgevers hechten waarde aan de mentale gezondheid van hun werknemers. 8 van de 10 werkgevers ziet het als een belangrijke succesindicator voor het bedrijf. Ruim 8 op de 10 werknemers (86%) die een burn-out heeft gehad, vindt dat het bedrijf kan helpen om een nieuwe burn-out te voorkomen. Toch treffen maar 4 van de 10 organisaties preventiemaatregelen die zijn gericht op de mentale gezondheid van werknemers. Bedrijven zijn huiverig omdat de effectiviteit en de kosten-baten van maatregelen niet bekend zijn.

Tony Chocolonely, in 2014 uitgeroepen tot beste werkgever, zet stevig in op werkstress preventie. Subsidie voor hardloopschoenen, een wekelijks gesprek over mogelijke stress, stoelmassages en successen vieren met een feestje. “Mensen die écht goed in hun vel zitten, kunnen bergen verzetten”, aldus Henk Jan Beltman, chief chocolate officer bij Nieuwsuur. “Als de druk te groot is, moet je iets veranderen in de werkzaamheden van medewerkers. Denken dat je iets oplost met een weekje zon is onzin.”

'Mentale veerkracht kun je trainen'

Het credo ‘voorkomen is beter dan genezen’ lijkt ook hier op te gaan. Voor mensen met stressklachten of een burn-out is het een strijd om weer helemaal de oude te worden. Kirsten: “Wat hielp, was dat ik veel vrijheid van het bedrijf kreeg tijdens mijn re-integratie. Ik was zelf in de lead en had makkelijk werk en goede begeleiding. Toch duurde het maanden voordat ik weer 50% inzetbaar was. Als ik ‘s ochtends had gewerkt, moest ik ‘s middags naar bed. Toen ik vervolgens van een andere bedrijfsarts hoorde dat ik binnen twaalf weken op 100% moest zitten, voelde ik meteen alle fysieke klachten weer opzetten. De gedachte alleen al maakte me ziek.”

Druk werkt niet

Kirsten besloot te vertrekken. “Eigenlijk is toen, anderhalf jaar nadat ik opbrandde, mijn herstel pas echt begonnen”, zegt ze. “De werkgever heeft zijn best gedaan tot zover als het kon, maar druk bij re-integratie werkt niet. Ik zie dat bij mijn klanten ook. Een halve opmerking tussen neus en lippen door is al genoeg om iemand met stressklachten op de kast te jagen. Je bent zo kwetsbaar. Veel mensen hebben het vertrouwen in zichzelf verloren en voelen zich schuldig en onbegrepen. Het is een voortdurende strijd. In zo’n fase moet je als werkgever geen druk leggen, geen deadlines stellen, geen onduidelijkheid creëren of mensen in drukke ruimtes neerzetten. Je moet ze taken geven waardoor ze weer vertrouwen krijgen in zichzelf. Dit begint vaak bij simpele taken en uiteindelijk is het belangrijk dat ze doen wat ze leuk vinden”

Jong, snel en opgebrand

Stress op of over het werk is de meest voorkomende beroepsziekte in Nederland. Vooral jonge mensen vormen een kwetsbare groep. Circa 250.000 werknemers tussen 25 en 35 jaar hebben burn-out klachten. Meer dan 100.000 jongeren tussen 15 en 25 jaar zitten thuis met een burn-out of soortgelijke verschijnselen.
Eind 2014 begon Kirsten voor zichzelf als stress management en burn-out specialist. De boost om dat te gaan doen, kreeg ze toen ze voor een workshop de oefening ‘Hoe ziet je droombaan eruit?’ bedacht. “Daar kwam zoveel energie vrij. Mensen werden blij van iets dat ik had bedacht. Geweldig! Dat inzicht bleek cruciaal voor mij.”

“Ik heb nu 100% energie”, vervolgt ze. “Ik ben nog steeds ontzettend ambitieus, maar ik weet nu wanneer ik moet stoppen. Of ik slaap lekker uit als ik de vorige avond langer door heb gewerkt. Ik doe aan yoga, zit op tennisles, mediteer graag en ga veel naar buiten. En tijdens een werkdag ga ik soms gewoon even koffiedrinken met een vriendin. De essentie blijft: wat is écht belangrijk voor je? Voor mij is dat de vrijheid en werk doen waarvan ik oprecht blij word.”

6 tips om mentaal fit te blijven

- Stop met multitasken

- Neem een korte pauze na iedere taak en sla de lunchpauze niet over (ga, als het kan, even naar buiten)

- Slaap voldoende, eet gezond en beweeg

- Praat over ervaringen

- Maak een lijstje met energievreters en energiegevers

- Plan rustmomenten in

BronnenBron: BNR.nl